30 mei 1969

“E aña ku ta kabando mañan anochi, e aña 1969, segun mi lo semper keda marká den nos historia komo e aña mas difísil, mas yen di pena, pero tòg e aña di mas importante ku nunka nos a krusa” Lio Capriles 30-12-1969
lees meer
30 mei 1969

30 mei 1969

“E aña ku ta kabando mañan anochi, e aña 1969, segun mi lo semper keda marká den nos historia komo e aña mas difísil, mas yen di pena, pero tòg e aña di mas importante ku nunka nos a krusa” Lio Capriles 30-12-1969
lees meer

30 mei 1969

“E aña ku ta kabando mañan anochi, e aña 1969, segun mi lo semper keda marká den nos historia komo e aña mas difísil, mas yen di pena, pero tòg e aña di mas importante ku nunka nos a krusa” 

Lio Capriles, voorzitter van de Kamer van Koophandel, voor de camera’s van Tele Curaçao, 30 december 1969.

Hij gaf aan dat er 340 bedrijven schade hadden geleden, voor naar schatting 30 miljoen gulden, 400 mensen waren werkloos en zonder ondersteuning komen te zitten. De gemeenschap zou zo’n 15 miljoen gulden aan belastingopbrengsten verliezen in de komende 4 tot 5 jaar en het nationaal inkomen zou naar schatting 20 à 25% afnemen, voor in totaal zo’n 50 tot 75 miljoen gulden. 

“Un otro gòlpi masha duru, - i no laga niun hende onderschat e daño aki, - ta nos “public image”. Hopi estranhero, pero tambe hendenan local, a disidí di drop plannan pa negoshi nobo ku nan a planiá, i asina a kita chèns di mas trabou i mas entrada pa nos isla i su habitantenan”. 

“Nos industria importante di turismo ku últimamente tabata birando dia pa dia mas stèrki i tabata trese mas i mas oportunidat di trabou a sufri un sla enorme”. Hij gaf aan dat de bezettingsgraad van de 4 grootste hotels na 30 mei met 20% was gedaald in vergelijking met de zelfde periode een jaar daarvoor, en 36% onder de geplande bezetting was gebleven. Een schade van 1,4 miljoen gulden.  

Maar, zo vervolgde Capriles: “Algu ku a sirbi nos bon ta ku tur hende a bai dunando nan kuenta ku nos komunidat no ta di nan so, o no ta nan so ta obra den komunidat aki, sino nos komunidat ta konsistí di hopi kos i hopi diferente hende”.  

In deze expositie: de highlights van aanleiding tot gevolgen. (Coverfoto: collectie Scriwanek)

Staking 6 mei

Shell werkte met diverse aannemersbedrijven. Werkspoor Caribbean (Wescar) was één van deze bedrijven. De Curaçaosche Federatie van Werknemers, C.F.W., vertegenwoordigde de werknemers die werkzaam waren bij Wescar. Voorzitter van de C.F.W. was Ewold Ong A Kwie, een gematigd vakbondsleider die opkwam voor de belangen van de leden van zijn bond. De arbeiders van de Shell waren lid van de P.W.F.C. (Petroleum Workers Federation Curaçao) met als voorzitter Hubert Spencer.

Op 6 mei zou de CAO bij Wescar aflopen. De onderhandelingen tussen Wescar en C.F.W. hadden geen resultaat opgeleverd. Wescar begon individuele arbeidscontracten af te sluiten met werknemers, tot grote ergenis van de C.F.W.. Op 6 mei ging men over tot een staking. Ongeveer 400 man van Wescar staakten die dag. Op 7 mei hervatten de CAO onderhandelingen, met als inzet “equal work, equal pay” omdat men hetzelfde loon wenste voor de onderaannemers als de Shell-arbeiders kregen. De lonen van de Wescar arbeiders moesten in twee fasen met 40% worden opgetrokken.  Het voorstel van Wescar werd door de C.F.W. verworpen en op 26 mei besloot men weer te gaan staken. Wescar dreigde de stakers te ontslaan. Een algehele staking van C.F.W. (ook in andere sectoren) werd uitgeroepen en Ong A Kwie riep op tot een solidariteitsstaking. Hieraan werd massaal gevolg gegeven. Bij de Curaçaose werknemers onstond het gevoel “wij kunnen eindelijk het verschil maken, we zijn niet bang te vechten voor onze rechten”. 

Casa Sindikal 29 mei

Op 29 mei werd de sfeer steeds explosiever, de algemene ledenvergadering van de P.W.F.C in de Casa Sindical resulteerde al in het molesteren van passerende auto’s. Daar werd besloten tot een solidariteitsstaking op 30 mei. Op de avond van 29 mei om 23:00 uur waren al 100 man aanwezig bij Post V. Op de ochtend van  30 mei kwamen daar 4.000 tot 5.000 arbeiders bijeen. De leiders van de Havenarbeiders, Papa Godett en Amador Nita, waren ook bij Post V aanwezig. Ong A Kwie wilde een delegatie naar Fort Amsterdam sturen om te bemiddelen. Godett riep de woedende menigte op zelf naar Fort Amsterdam te marcheren.  De leuze was “pan i rekonosementu” “brood en erkenning”. 

Bij de acties op 30 mei verloor de gematigde Ong A Kwie het overwicht op de demonstranten. Het initiatief lag bij de meer radicale leiders Godett, Nita en Brown, die de woede van duizenden wisten te bundelen tot orkaankracht. Vlak voor de ingang van Punda, bij de Kerkstraat (Parera), waar de politie een kordon had aangebracht, werd Godett door een politiekogel geraakt. Hij werd door Ong A Kwie en Nita naar het ziekenhuis begeleid. Met duizenden woedende betogers, zonder leiders, aan de poorten van Punda ....

Ewald Ong-A-Kwie

Werkte vanaf zijn 19e bij Shell. Op zijn 26e werd hij actief in het vakbondswezen. Verloor op 30 mei het initiatief aan Godett, Nita en Brown.

Wilson "Papa" Godett

Vakbondsleider van de Havenarbeiders (Algemene Haven Unie- AHU), gaf het teken om zelf naar Fort Amsterdam te marcheren. (Collectie Habraken)

Stanley Brown

Stanley Brown (links) overhandigd Ewald Ong A Kwie symbolisch de eerste stakingstoelage voor de vakbondskas, op de morgen van 30 mei 1969 op Post V.

Amador Nita

Amador Nita (1921-1970) had diverse publicaties op zijn naam. Richtte in 1965 samen met Godett de Algemene Haven Unie op. (Collectie Habraken).

Ban Forti

Het trio Ong A Kwie, Godett en Nita leiden de mars naar Fort Amsterdam.  De route was vanaf Post V, via de Schottegatweg Noord, rotonde Biesheuvel, Rijkseenheidboulevard, Parera via de Fokkerweg, Berg Altena, Punda. Bij de mars voegden zich werkloze jongeren, die de eigen leus “nos lo siña nan rèspèta nos” toevoegde aan de leus “pan i rekonosomentu”. De ongeregeldheden begonnen al bij Post V, waar de pickup van de eigenaar van Plantage Blaauw in brand werd gestoken, benzinedrums werden in brand gestoken, auto’s omver geduwd, Henderson Supermarkt bij de Schottegatweg werd geplunderd, vooral sterke drank werd meegenomen en genuttigd, Fruteria Nobrega bij de rotonde van Biesheuvel werd geplunderd, de ruiten van een bus bij Biesheuvel werden vernield, de ruiten van Elga en Coca Cola werden ingegooid, bij Texas Instruments werden vernielingen aangericht en werd de manager gemolesteerd.

de route

Bij Parera kwamen de stakers tot een halt. Hier wachten 28 politiemannen de stakers op boven aan de Kerkhofweg, naast het Joods Kerkhof. Ze hadden een barricade gevormd maar werden zodanig met stenen en flessen bekogeld dat ze zich terugtrokken naar beneden de Kerkhofweg.

De demonstranten staken een achtergebleven politievrachtauto in brand waarmee een van hen, Manuel Gutierrez, op het politiekordon inreed en een dodelijk schot kreeg. Een andere demonstrant, Orlando Gerardina werd vermoedelijk door een afgeketste politiekogel dodelijk geraakt. Godett stond met de rug naar de politie, met de handen omhoog, de menigte tot kalmte te bedaren. Hij werd ook door een politiekogel in zijn rug geraakt. Ong A Kwie en Nita brachten Godett naar het ziekenhuis, waar hij werd geopereerd door Dr. Thaams. 22 van de 28 politiemannen bij het cordon Kerkhofstraat waren gewond geraakt, de menigte was niet meer tegen te houden. Zonder leiders stortte de woedende massa zich op Punda en Otrobanda, waar vele zaken werden geplunderd, vernield en in brand gestoken. Fort Amsterdam, het eigenlijke doel, was hermetisch afgesloten en werd bewaakt door militairen. 

Kop van de mars

De kop van de mars met Ong A Kwie boven op de auto, met zijn gezicht naar de menigte toe.

Route van vernieling

De eerste auto geplunderd en vernield. Collectie Alberto.
collectie Alberto
collectie Alberto.
Collectie Alberto.
Collectie Van Leeuwen.

Cordon Kerkhofstraat

Bovenaan de Kerkhofstraat kwam de menigte tot een halt. Hier was een politie cordon (28 politiemannen). Collectie Alberto.

Cordon Kerkhofstraat

De politie moest zich terug trekken tot beneden de Kerkhofstraat, waarna men probeerde de achtergebleven politievrachtauto brandend naar beneden te rollen. (Alberto)

Cordon Kerkhofstraat

Manuel Gutierrez, die op het politiekordon inreed, kreeg een dodelijk schot. Orlando Gerardina werd dodelijk geraakt door een afgeketste politiekogel. (collectie Alberto).

Godett geraakt

Godett werd bij de Kerkhofstraat geraakt door een politiekogel. Ong A Kwie en Nita gingen met hem naar het ziekenhuis. (collectie Habraken).

Punda lo kima

Het trio Godett, Ong A Kwie en Nita waren in het ziekenhuis te Otrobanda. De menigte brak door de blokkades bij de Kerkhofstraat en via sluiproutes naar Punda. Menigte en omstanders omzeilen de blokkades en vinden hun weg naar Punda door sluiproutes via Cher Asile, Monte Verde en St. Jago.

Collectie Alberto.

Luchtfoto. Panden in de Heerenstraat in Punda en Brionplein (Tauber) in Otrobanda in brand. (foto Amigoe)

Heerenstraat Punda

Brand in de Heerenstraat. Collectie Scriwanek
Otrobanda wordt in brand gestoken. Collectie Alberto.
Een delegatie van het Rode Kruis voor de ingang van de Heerenstraat op 30 mei. Collectie Rode Kruis.
Het Rode Kruis kreeg vooral verwondingen aan polsen en enkels te verwerken op 30 mei, vanwege de plunderingen. Op de foto Spritzer & Fuhrmann. Collectie Scriwanek.
Met een boodschappentas werden de vernielde winkels leeggehaald. Collectie Alberto.

Brandweer

Vernielde brandweerauto met op de achtergrond de branden. (Collectie Scriwanek)

Brand blussen

Blussen werd zelf ter hand genomen. (collectie Alberto).

Nablussen

Collectie Habraken.

Nablussen

Brandweer lieden in Punda, vermoeid van de zware en vele bluswerkzaamheden rusten even uit. Collectie Scriwanek.

Schade

De voorzitter van de Kamer van Koophandel, Lio Capriles, gaf aan dat 340 bedrijven schade hadden geleden, voor naar schatting 30 miljoen gulden, 400 mensen werkloos en zonder ondersteuning kwamen te zitten. De gemeenschap ca. 15 miljoen gulden aan belastingopbrengsten zou verliezen in de komende 4 tot 5 jaar en het nationaal inkomen naar schatting 20 a 25% zou afnemen, voor in totaal zo’n 50 tot 75 miljoen gulden. 

 

Winkels die ernstig werden beschadigd en geplunderd waren onder meer El Siglo, El Globo, Casa Cohen, Spritzer & Fuhrmann, Casa José, El Combate, Casa de los Amigos, Curven, La Bandera China, Verona’s, La Casa Amarilla. In Otrobanda onder meer: Tauber Hermanos, Casa Leon, Hotel Americano, Discotheek Brion, Pension Brion, Botíca Brion, het OGEM gebouw, het St. Martinus gesticht en klooster, het bisschoppelijk paleis. Hierbij ging het archief van het bisdom in vlammen op met de zo belangrijke historische bronnen als de doop-, trouw- en begraafboeken. Ongeveer 30 auto’s branden uit. 

Schade

Heerenstraat, Punda

Schade

Het bisschoppelijk paleis. Het archief met doop-, trouw- en begraafboeken, van belang voor stamboomonderzoek ging in vlammen op.

Schade

Tauber Otrobanda

Herstel orde

Militaire bijstand werd door de Antilliaanse regering gevraagd aan Nederland. Van de hier aanwezige mariniers werden velen ingezet om te helpen met de ordehandhaving. Een avondklok werd ingesteld van 19:00 – 06:00 uur. Samenscholing en verkoop van alcohol werd verboden. Punda en Otrobanda werden afgesloten door de militairen. Op verzoek van de Antilliaanse regering werden nog 200 militairen uit Nederland overgevlogen.  In totaal werden 322 personen door de politie gearresteerd en verhoord, maar ook weer vrij gelaten. Amador Nita werd gearresteerd omdat hij het aftreden van de regering had geëist, hij werd dezefde avond weer vrijgelaten. Stanley Brown werd gearresteerd vanwege opruiende berichten over brandstichting in de Víto. 

 

Terwijl Ong A Kwie de mars op Punda had ingezet, had Reggie Venloo de onderhandelingen met Wescar en Shell voortgezet. Shell besloot de eis van de stakers in te willigen. In Casa Sindikal besloten de vakbonden om de regering te verzoeken om binnen 48 uur af te treden. 

Gevolgen

De arbeiderspartij Frente Obrero Liberashon 30 di mei werd opgericht door de leiders van de opstand van 30 mei. Bij de Statenverkiezingen van 1969 werd deze partij de derde partij in zetelaantal. Op de foto: 3 leden van de nieuwe partij Frente Obrero Liberashon 30 di mei (FOL), vlak na 30 mei 1969, op weg naar de gouverneur om beëdigd te worden: Broertje Janga, Amador Nita en Stanley Brown.

 

Godett en Nita op de trap op weg naar de gouverneur.