Tula

Tula tabata e lider di e rebelion grandi di katibu di 1795 na Kòrsou. Kiko nos sa di Tula?

Tula su nòmber di kariño tabata Rigaud. E nòmber ei a bin di e general Benoit Joseph Rigaud, un di e héroenan di e revolushon Haitiano. Tula su orígen no tabata konosí pero e tabata bon na altura di e situashon na Haiti, kaminda un grupo di personanan sklabisá, bou di mando di nan lider Toussaint a tumba e régimen kolonial. Tambe e tabata na altura di e revolushon franses i esaki su idealnan: libertat, igualdat i fraternidat. E tabata sa ku e régimen revolushonario na Fransia a okupá un gran parti di Oropa i ku esaki kier a abolí sklabitut den tur e kolonianan franses. E rebeldenan tabata referí na un karta di general Rigaud, den kua tabata primintí tur persona sklabisá ku ta kai bou di outoridat franses nan libertat. I na momentu ku Hulanda a kai bou di dominio franses(1795-1801), abolishon di sklabitut lo mester bira un realidat na Kòrsou tambe, asina Tula a pensa.

Tula tabata un di e hòmbernan sklabisá na plantashi Knip, ku tabata propiedat di Shon Casper Lodewijk van Uytrecht. No tin masha informashon tokante su bida personal den dokumentonan. Pastor Bosch, ku a yega Kòrsou na aña 1816, a skibi ku el a papia ku algun hende ku a konosé Tula na bida. Nan tabata kòrd’e komo un hòmber di postura fuerte i elokuente. 

Na aña 1795 e gobièrnu kolonial a manda Pader Jacobus Schinck komo mediadó pa papia ku e esklabonan rebelde. E ta e úniko persona di kua por topa/haña anotashonnan di kòmbersashonnan ku Tula den e archivonan di gobièrnu. Su relato ta kuminsá riba 19 di ougùstùs, mitar di nuebe di anochi, na momentu ku e ta hiba un kòmbersashon ku Tula na Porto Mari:
“Pader nan a maltratá nos hopi, nos no ke hasi ningun hende daño, e úniko kos ku nos ke ta nos libertat, e negernan franses a bira liber, Hulanda ta bou di dominio franses, konsekuentemente nos tambe mester ta liber”

Palabranan di Tula ku nos konosé via Pastor Schinck. El a sigui bisa:
“Mener Pader, no ta asina ku tur hende ta bin di Adam i Eva? Mi a kometé un krímen ora mi a liberá 22 di mi kompañeronan ku inhustamente tabata prezu? E libertat franses a kousa nos hopi sufrimentu. Ora nan kastigá un di nos, nan ta puntra nos tur ora bai, 'bo tambe ta buska bo libertat?'. Un dia nan a mara mi, bati mi. Mi a roga nan pa nan stòp. Pa por fabor pordoná un pober katibu. Ora finalmente nan a stòp, sanger tabata kore for di mi boka. Mi a kai na rudia i mi a grita, 'Señor mi Dios, Ai Dios Todopoderoso, ta bo boluntat ku nan ta maltratá nos asina?' Ai pader, asta un animal nan ta trata mihó ku nos. Si un animal su pia kibra, nan ta kuid’é” (Paula, Fuente, Slavenopstand, 269)

Miéntras ku Pader Schinck tabata presentá e proposishonnan di gobièrnu, sr. van der Grijp  - un koredó di kabai ku e rebeldenan a kue prezu – tabata tende kon e rebeldenan tabata papia franses ku otro bisando “Le curé vient ici pour nous cajoler (E pader a bin aki pa chifla nos)". Tambe Schinck a skucha kon anochi, den e kamber band’i dje, nan tabata kanta kantikanan di revolushon na franses.

Despues ku a logra frena e rebelion, a duna Tula kondena di morto. Ehekushon di e sentensia a tuma lugá dia 3 di òktober 1795 na Ref, kaminda awendia e Parke Lucha pa Libertat i e monumento Desenkadená, ku ta honra Tula i su kompañeronan komo luchadónan pa libertat, ta situá, (wak e galeria di portrèt). E karta den e galeria ta e karta ku C.L. van Uytrecht (plantashi Knip) a manda pa Gobernador i den kua e ta mèldu ku “Awe mainta mi esklabonan a nenga di traha, mi no sa kiko nan intenshonnan ta. Sperando riba un reakshon pronto, atentamente”, 17 di ougùstùs 1795. OAC-Archivo Nashonal.

Pa mas informashon:
Archivo Nashonal Kòrsou òf por buska tambe riba Canon van Curacao.
 

Foto's