30 mei 1969

“E aña ku ta kabando mañan anochi, e aña 1969, segun mi lo semper keda marká den nos historia komo e aña mas difísil, mas yen di pena, pero tòg e aña di mas importante ku nunka nos a krusa” Lio Capriles 30-12-1969
lees meer
30 mei 1969

30 mei 1969

“E aña ku ta kabando mañan anochi, e aña 1969, segun mi lo semper keda marká den nos historia komo e aña mas difísil, mas yen di pena, pero tòg e aña di mas importante ku nunka nos a krusa” Lio Capriles 30-12-1969
lees meer

30 di mei 1969

“E aña ku ta kabando mañan anochi, e aña 1969, segun mi lo semper keda marká den nos historia komo e aña mas difísil, mas yen di pena, pero tòg e aña di mas importante ku nunka nos a krusa”

Lio Capriles, presidente di Kámara di Komèrsio ta deklará dilanti kámaranan di Tele Curaçao, dia 30 di desèmber 1969.

El a indiká ku 340 negoshi a sufri daño, di aproksimadamente 30 mion florin, 400 persona a keda sin trabou i desampará. Komunidat lo a bai pèrdè rònt di 15 mion florin na entrada di impuesto den e 4 pa 5 añanan benidero i e entrada nashonal lo a bai baha ku aproksimadamente 20 pa 25%, en total un 50 pa 75 mion di florin.

“Un otro gòlpi masha duru, - i no laga niun hende onderschat  e daño aki, - ta nos “public image”. Hopi estranhero, pero tambe hendenan lokal, a disidí di dròp plannan pa negoshi nobo ku nan a planiá, i asina a kita chèns di mas trabou i mas entrada pa nos isla i su habitantenan”. 

“Nos industria importante di turismo ku últimamente tabata birando dia pa dia mas stèrki i tabata trese mas i mas oportunidat di trabou a sufri un sla enorme”. Tambe el a indiká ku despues di 30 di mei 1969 e grado di okupashon di e 4 hotèlnan di mas grandi a baha ku 20%, kompará ku e mesun temporada un aña promé i ku 36% a eksperensiá un okupashon mas abou di lo a planiá.

Pero Caprilesa a sigui bisa: “Algu ku a sirbi nos bon ta ku tur hende a bai dunando nan kuenta ku nos komunidat no ta di nan so, o no ta nan so ta obra den komunidat aki, sino nos komunidat ta konsistí di hopi kos i hopi diferente hende”. 
 
Den e eksposishon aki : Puntonan sobresaliente di kousa te ku konsekuensianan (Portrèt di portada: kolekshon di Scriwanek) 

Wèlga di 6 di mei

Shell tabata traha ku diferente empresa di kontratista. Werkspoor Caribbean (Wescar) tabata un di e empresanan ei. Curaçaosche Federatie van Werknemers, C.F.W tabata representá e trahadónan di Wescar. E presidente di CFW, sr. Ewold Ong A Kwie, tabata un lider sindikal modesto ku tabata lucha pa derechinan di e miembronan di su bònt. E trahadónan di Shell tabata miembro di P.W.F.C. (Petroleum Workers Federation Curaçao), presidí pa Hubert Spencer. 

Dia 6 di mei, e CAO di Wescar lo a kaduká. E negosiashonnan entre Wescar i CFW no a duna resultado. Pero pa gran disgustu di CFW, Wescar a kuminsá sera kontraktnan individual ku trahadónan. Riba e mesun 6 mei a kanta un wèlga. Mas o ménos 400 trahadó di Wescar a wèlga e dia ei. Dia 7 di mei a reanudá e negosiashonnan di CAO, ku e meta di “equal work, equal pay” (trabou igual, pago igual), komo ku e trahadónan di kontratista tabata deseá e mesun pago ku e trahadónan di SHELL. Wescar a proponé pa subi salario di trahadónan di Wescar ku 40%, den dos fase. Pero CFW a rechasá e proposishonnan aki i dia 26 di mei a sigui ku e wèlga. Wescar a menasá ku kita e trahadónan for di trabou. CFW a yama un wèlga general (tambe den otro sektornan) i sr. Ewold Ong A Kwie a kanta un wèlga di solidaridat. Un masa grandi a duna oido na e yamadanan aki. E sintimentu ku tabata biba bou di e trahadónan yu di Kòrsou tabata “porfin nos por logra yega na kambio, nos no tin miedu di bringa pa nos derechinan”.

Casa Sindikal 29 mei

Dia 29 di mei e esfera tabata bira kada bes mas eksplosivo. Na final di e reunion general di PWFC na Casa Sindical ya e miembronan a kuminsá molestiá outonan ku tabata pasando. Einan a disidí di organisá un wèlga di solidaridat dia 30 di mei. Riba e anochi di 29 di mei, alrededor di diesun'or di anochi ya tabatin un 100 persona presente na Post V. E mainta di dia 30 di mei, 4000 pa 5000 obrero a bini huntu. E lidernan di e trahadónan di haf, Papa Godett i Amador Nita tambe tabata  presente na Post V. Señor Ong A Kwie kier a manda un delegashon Fort Amsterdam pa intermediá. Pero Sr. Godett a stimulá e multitut furioso pa nan mes marcha bai Fort Amsterdam. E lema tabata “pan i rekonosementu”.  

Durante e akshonnan di dia 30 di mei, sr. Ong A Kwie, di karakter trankil i pasífiko, a pèrdè kontrol riba e manifestantenan. E inisiativa a sali mas for di e lidernan mas radikal, Godett, Nita i Brown, ku a logra simulá e rabia di e míles di manifestantenan di tal manera ku a surgi manera un orkan di furia. Nèt n’e entrada di Punda, na Kerkstraat (Parera) kaminda polis a forma un kordon, sr. Godett ta risibí un impakto di bala di parti di polis. Señornan Ong A Kwie i Nita ta hiba Godett hospital miéntras míles di demostrante furioso, sin guia/lider, ta keda atras na entrada di Punda.

Ewald Ong-A-Kwie

Werkte vanaf zijn 19e bij Shell. Op zijn 26e werd hij actief in het vakbondswezen. Verloor op 30 mei het initiatief aan Godett, Nita en Brown.

Wilson "Papa" Godett

Vakbondsleider van de Havenarbeiders (Algemene Haven Unie- AHU), gaf het teken om zelf naar Fort Amsterdam te marcheren. (Collectie Habraken)

Stanley Brown

Stanley Brown (na man robes) ta hasi entrega simbóliko di e promé kontribushon pa e kaha di sindikato, riba e mainta di 30 di mei 1969, na Post V.

Amador Nita

Amador Nita (1921-1970) had diverse publicaties op zijn naam. Richtte in 1965 samen met Godett de Algemene Haven Unie op. (Collectie Habraken).

Ban Forti

E trio Ong A Kwie, Godett i Nita a liderá e marcha pa Fort Amsterdam. E ruta di e marcha tabata di Post V, via Schottegatweg Noord, rotònde Biesheuvel, Rijkseenheidboulevard, Parera via di Fokkerweg, Berg Altena, Punda. Na kaminda un grupo di hóbennan desempleá tambe a uni n’e marcha, añadiendo e lema “nos lo siña nan respetá nos” na esun ku tabatin kaba ku ta “pan i rekonosimentu”. E iregularidatnan a kuminsá for di na Post V, kaminda a sende e pikòp di e doño di Plantashi Blauw na kandela, sende diferente drùms di gasolin na kandela, bòltu diferente outo, vandalisá Henderson Supermarkt na Schottegatweg i drenta kue spesialmente bòternan di alkohòl, vandalisá Fruteria Nobrega situá na rotònde di Biesheuvel, kibra glasnan di un konvoi na Biesheuvel, glasnan di Elga i Coca Cola, vandalisá Texas Instruments i maltratá e mènedjer di esaki. 

E ruta

Na Parera e wèlguistanan a stòp. Ariba na Kerkhofstraat, banda di e santana di hudiu, tabatin 28 agente di polis ta warda e wèlguistanan. Nan a forma un barikada pero dor di tur e piedra i bòternan ku e multitut tabata manda riba nan, nan a disidí di retirá i posishoná n’e parti mas abou di Kerkhofstraat.

E manifestantenan a sende un trùk di polis na kandela i kondusí esaki stret rib’e kordon di polis. E manifestante ku tabata stür e outo aki, sr. Manuel Gutierrez a risibí un bala di polis, ku a resultá fatal. Un otro manifestante, sr. Orlando Gerardina tambe a keda herida fatalmente dor di un bala di polis ku supuestamente no tabata destiná p’e. Miéntras ku sr. Godett tabata pará ku lomba pa polis, ku su mannan na laira  purbando di kalma e multitut, el a risibí un bala di polis den su lomba. Ong A Kwie i Nita a hiba Godett hospital, kaminda dr. Thaams a oper’é. Di e 28 agentenan di polis ku a forma e kordon na Kerkhofstraat, 22 a resultá herida i ya no por a wanta/kontené e multitut. Sin presensia di e lidernan, e multitut furioso ya tabata fo’i kontrol i a drenta Punda i Otrobanda, kaminda nan a sakiá i kima hopi negoshi. A sera Fort Amsterdam, e destinashon original, hermétikamente i a pone vigilansia di militarnan.

Kop van de mars

De kop van de mars met Ong A Kwie boven op de auto, met zijn gezicht naar de menigte toe.

Route van vernieling

De eerste auto geplunderd en vernield. Collectie Alberto.
collectie Alberto
collectie Alberto.
Collectie Alberto.
Collectie Van Leeuwen.

Cordon Kerkhofstraat

Bovenaan de Kerkhofstraat kwam de menigte tot een halt. Hier was een politie cordon (28 politiemannen). Collectie Alberto.

Cordon Kerkhofstraat

De politie moest zich terug trekken tot beneden de Kerkhofstraat, waarna men probeerde de achtergebleven politievrachtauto brandend naar beneden te rollen. (Alberto)

Cordon Kerkhofstraat

Manuel Gutierrez, die op het politiekordon inreed, kreeg een dodelijk schot. Orlando Gerardina werd dodelijk geraakt door een afgeketste politiekogel. (collectie Alberto).

Godett geraakt

Godett werd bij de Kerkhofstraat geraakt door een politiekogel. Ong A Kwie en Nita gingen met hem naar het ziekenhuis. (collectie Habraken).

Punda lo kima

E trio Godett, Ong A Kwie i Nita tabata na hospital na Otrobanda. E multitut a pasa dor di e blokeonan na Kerkhofsrtaat i yega Punda via di diferente ruta alternativa. Wèlguistanan i mirónes ta usa rutanan via Cher Asile, Monte Verde i St. Jago pa yega Punda.

Kolekshon di Alberto

Portrèt aéreo. Edifisionan den Heerenstraat Punda i Plasa Brion (Tauber) den Otrobanda na kandela.(Portrèt di Amigoe)

 

Heerenstraat Punda

Brand in de Heerenstraat. Collectie Scriwanek
Otrobanda wordt in brand gestoken. Collectie Alberto.
Een delegatie van het Rode Kruis voor de ingang van de Heerenstraat op 30 mei. Collectie Rode Kruis.
Het Rode Kruis kreeg vooral verwondingen aan polsen en enkels te verwerken op 30 mei, vanwege de plunderingen. Op de foto Spritzer & Fuhrmann. Collectie Scriwanek.
Hendenan tabata sakiá tiendanan, ku tas di kompra den man. Kolekshon di Alberto.

Brandweer

Vernielde brandweerauto met op de achtergrond de branden. (Collectie Scriwanek)

Brand blussen

Blussen werd zelf ter hand genomen. (collectie Alberto).

Nablussen

Collectie Habraken.

Nablussen

Brandweer lieden in Punda, vermoeid van de zware en vele bluswerkzaamheden rusten even uit. Collectie Scriwanek.

Daño

Presidente di Kámara di Komèrsio, sr. Lio Capriles, a indiká ku 340 negoshi a sufri daño di aproksimadamente 30 mion florin, 400 persona a keda sin trabou i desampará. Komunidat lo a bai pèrdè rònt di 15 mion florin na entrada di impuesto, den e 4 pa 5 añanan benidero i e entrada nashonal lo a bai baha ku aproksimadamente 20 pa 25%, en total un 50 pa 75 mion di florin.


Negoshinan ku a sufri hopi daño i keda vandalisá ta entre otro El Siglo, El Globo, Casa Cohen, Spritzer & Fuhrmann, Casa José, El Combate, Casa de los Amigos, Curven, La Bandera China, Verona’s, i La Casa Amarilla. Den Otrobanda entre otro Tauber Hermanos, Casa Leon, Hotel Americano, Diskotèk Brion, Pension Brion, Botica Brion, e edifisio di OGEM, St. Martinus gesticht en klooster, i Edifisio di Obispado. E archivo di obispado tambe a sukumbí den e vlamnan di kandela, ku fuentenan históriko importante manera bukinan di boutismo, kasamentu, risibimentu i entiero. Tambe a kima mas o ménos 30 outo.

Schade

Heerenstraat, Punda

Daño

Edifisio di Obispado. E archivo ku bukinan di boutismo, kasamentu i entiero, ku ta di gran balor pa investigashon di palu genealógiko a sukumbí den e vlamnan.

Schade

Tauber Otrobanda

Restablesimentu di òrdu

Gobièrnu Antiano a pidi Hulanda asistensia militar. A aktivá marinirnan ya stashoná na Kòrsou pa mantené órden públiko. A introdusí un toke de keda di shet’or di anochi pa seis'or di mainta. A prohibí aglomerashon i benta di alkohòl. Militarnan a sera Punda i Otrobanda. A petishon di Gobièrnu di Antia, Hulanda a manda un refuerso di 200 militar. En total polis a detené i interogá 322 persona, ku despues a rekobrá nan libertat. A arestá sr. Amador Nita p’e echo ku el a eksigí renunsia di e gobièrnu na turno pero a lag’é liber e mesun anochi. Sr. Stanley Brown a keda arestá pa instigá pegamentu di kandela via anunsionan den e revista Vito. 

 

Miéntras Ong A Kwie tabata liderá e marcha pa Punda, Reggie Venloo a sigui ku negosiashonnan ku Wescar i Shell. Shell a disidí di bai di akuerdo ku e eksigensianan di e wèlguistanan. Na Casa Sindical e sindikatonan a disidí pa hasi e petishon na gobièrnu pa nan baha denter di 48 ora.

Konsekuensianan

Lidernan di e wèlga a funda e Partido di obrero, Frente Obrero Liberashon 30 di mei. Durante elekshon di Staten e partido aki a resultá di tres pa loke ta trata kantidat di asiento. Riba e portrèt por mira: Tres miembro di e partido nobo Frente Obrero Liberashon 30 di mei (FOL), Broertje Janga, Amador Nita i Stanley Brown, na kaminda pa huramentá serka Gobernador, poko despues di 30 mei 1969. 

 

Godett i Nita subiendo trapi pa bai topa gobernador.